نفت و امنیت ملی ایران 1357- 1320

هدف از انجام این پژوهش ، بررسی پیامدهای ناشی از کشف و بهره برداری از منابع نفت ایران بر امنیت ملی ایران در فاصله زمانی بین اشغال ایران در جنگ جهانی دوم (1320 ) تا انقلاب اسلامی ( 1357 ) می باشد. در این خصوص دو مانع بزرگ پیش رو قرار داشت . مشکل اول مربوط به ابهام ذاتی مفهوم امنیت بود که برای حل آن طی یک فصل ، مفهوم امنیت ملی تا حد ممکن به صورت دقیق مورد بررسی قرار گرفت. مشکل دوم مربوط به شیوه انجام تحقیق بود که با انتخاب چهار مقطع مهم و تاثیرگذار بر امنیت ملی ایران ، حل شد. این مقاطع عبارتند از : اشغال ایران در جنگ جهانی دوم ، بحران اشغال آذربایجان ، ملی شدن نفت و کودتای 28 مرداد ، و چهار برابر شدن بهای نفت در سال 1974. با توجه به اصل چند متغیری بودن پدیده ها و تحولات در علوم اجتماعی ، عوامل تاثیر گذار بر امنیت ملی ایران مورد بررسی قرار گرفت و از میان آنها دو عامل مهم موقعیت جغرافیایی راهبردی ایران و رقابت قدرتهای بزرگ بر سر ایران به عنوان فرضیه های جایگزین رقیب این پژوهش انتخاب شدند. بدین ترتیب کانون پژوهش ، بررسی اعتبار این سه فرضیه در مقاطع چهار گانه انتخابی می باشد. براین اساس پژوهش در سه بهره تنظیم شده است . بهره اول شامل طرح پژوهش و فصلی در مورد مفهوم امنیت ملی می باشد. بهره دوم مشتمل بر سه فصل می باشد. در فصل اول شاخص های امنیت ملی و مقاطع چهارگانه بررسی شده است . فصل دوم اختصاص به بررسی اولین فرضیه جایگزین رقیب یعنی پیامدهای موقعیت جغرافیایی راهبردی بر امنیت ملی ایران دارد. در فصل سوم دومین فرضیه جایگزین رقیب ، یعنی رقابت قدرتهای بزرگ بر سر ایران بررسی شده است . بهره سوم نیز شامل سه فصل می باشد. در فصل اول اهمیت نفت به عنوان یک کالای راهبردی و متفاوت از سایر کالاها تشریح شده است . در این رابطه تاریخ بهره برداری از نفت ، اهمیت نفت در راهبردهای نظامی ، در سیاست قدرتها بزرگ و در اقتصاد و تمدن بشری و نیز دلایل افزایش اهمیت نفت پس از جنگ جهانی دوم مورد اشاره قرار گرفته است . در فصل دوم پیامدهای کشف و بهره برداری از نفت بر امنیت ملی ایران تا مقطع شروع پژوهش یعنی جنگ جهانی دوم ، به اختصار مورد بررسی قرار گرفته است . سرانجام در فصل سوم که مهمترین قسمت پژوهش می باشد، پیامدهای امنیتی نفت در هر یک از چهار مقطع مهم بررسی شده است . در آخر از مباحث مطروحه جمع بندی کوتاهی ارائه و با استناد به فصول قبل فرضیه اصلی پژوهش تایید شده است .